در گذشته، عبارت طراحی محصول (Product Design) فقط برای محصولات مادی و چیزهایی که می‌توانستید در قفسه‌ی فروشگاه‌ها بیابید، کاربرد داشت. امروزه، وقتی از طراحی محصول صحبت می‌کنیم، منظور ما، طراحی محصولات دیجیتالی مثل وبسایت‌ها و اپلیکیشن‌ها است.

وقتی که بخواهیم محصولاتی عالی تولید کنیم، مهم‌ترین چیزی که باید به آن توجه داشته باشیم، طراحی است. فرقی ندارد که شما یک طراح، توسعه‌دهنده یا مدیر محصول، مدیر پروژه یا مدیر بازاریابی باشد؛ شما باید بتوانید فرآیند توسعه‌ی محصول را درک کنید تا بهترین محصول خلق شود.

در این مقاله، در رابطه با اصول اصلی طراحی محصول و راهکارهایی که امکان طراحی محصولات عالی را به شما می‌دهند، صحبت می‌کنیم. ابتدا در رابطه با کلیات این موضوع حرف می‌زنیم و سپس فازهای مختلف طراحی محصول را شرح می‌دهیم.

آشنایی طراحی محصول 

طراحی محصول عبارت است از فرایند شناسایی یک فرصت بازاریابی، تعریف دقیق و روشن مسئله، توسعه‌ی یک راه‌حل مناسب برای آن مسئله و ارزیابی مسئله به وسیله‌ی کاربران واقعی.

تفکر طراحی؛ اساس فرآیند طراحی

تفکر طراحی (design thinking) روشی برای حل کردن عملی مسائل است. این رویکرد در طراحی محصول، بسیار محبوب است. این رویکرد، روش‌ها و ایده‌های طراحی انسان-محور را در قالب یک مفهوم واحد، گرد هم می‌آورد.

طراحان خوب همیشه از تفکر طراحی در طراحی محصولاتشان (فیزیکی یا دیجیتالی) استفاده می‌کنند زیرا این رویکرد روی توسعه‌ی صفر تا صد محصول و نه فقط فاز طراحی، متمرکز است.

طراحان زمانی که در رابطه با محصولات و ویژگی‌های آن‌ها فکر می‌کنند، باید اهداف کسب‌وکار را در نظر بگیرند و بتوانند به سوالات زیر پاسخ دهند:

1. می‌خواهیم چه مسئله‌ای را حل کنیم؟
2.  چه کسانی با این مسئله مواجه هستند؟
3.  می‌خواهیم به چه چیزی برسیم؟

پاسخ دادن به این سوالات به طراحان کمک می‌کند تا تجربه‌ی کاربر را از یک کلیت یک محصول (و نه فقط بخش تعاملی یا ظاهر آن) درک کنند. تنها پس از پاسخ دادن به این سوالات، یافتن یک راه حل برای مسئله، معنی خواهد داشت.

طراحی یک راه حل برای مسئله، شامل ۵ فاز زیر است:

• هم‌دلی: فهمیدن اینکه برای چه کسی طراحی انجام می‌دهید. انجام تحقیق برای ایجاد درک عمیق‌تر از کاربران.
• تعریف: تعریف مسئله بر اساس نیازها و دیدگاه‌های کاربران
• ایده‌پردازی: تفکر کردن و ایده‌پردازی حداکثر راه‌حل‌های ممکن. تهیه‌ی لیستی راه‌های بسیار متنوع با قرار دادن آزادی عمل کافی در اختیار خود و هم تیمی‌هایتان.
• پیش‌نمونه: ساخته یک پیش‌نمونه (یا مجموعه‌ای از پیش‌نمونه‌ها) برای آزمون فرضیات خود. ساخت پیش‌نمونه به طراح اجازه می‌دهند که نقاط ضعف و قوت طراحی محصول خود را ببیند و معمولا سبب ظهور ایده‌های جدیدی در ذهن شما می‌شود که پیش از این، به ذهن شما نرسیده‌اند.
• آزمایش: قرار دادن آزمایش محصول در اختیار کاربران و دریافت بازخورد از آن‌ها

فرایند طراحی محصول چطور انجام می‌شود؟

حالا که متوجه شدید که طراحی محصول چیست، وقت آن است تا فرآیند طراحی را برای شما تعریف کنیم. فرایند طراحی شامل مجموعه‌ای از گام‌ها است که تیم‌های محصول در طول ساخت محصول از آغاز تا پایان از آن‌ها پیروی می‌کنند. داشتن یک فرایند ساختارمند به دو دلیل مهم است: 

• به شما کمک می‌کند تا تمرکز خود را حفظ کنید
• به شما کمک می‌کند تا مطابق برنامه پیش بروید

در حالیکه فراهم آوردن یک روش کلی که با همه پروژه‌ها همخوانی داشته باشد، غیر ممکن است ولی این امکان وجود دارد که یک جریان عمومی را برای طراحی محصولات جدید، توصیف کرد. این جریان شامل مراحل زیر است:

• تعریف چشم انداز محصول
• پژوهش در رابطه با محصول
• تحلیل کاربر
• ایده پردازی
• طراحی
• آزمایش و ارزیابی
• فعالیت های پس از انتشار محصول

۱- تعریف چشم‌انداز و استراتژی محصول

یکی از مهم‌ترین فازهای طراحی محصول در واقع پیش از فرایند طراحی شروع می‌شود. پیش از این که ساخت یک محصول را شروع کنید باید دلیل وجود آن را درک نمایید. در این مرحله باید دورنما و استراتژی محصول را تعریف کنید.

آیا تاکنون روی پروژه‌ای کار کرده‌اید که هدف کلی آن مشخص نباشد؟ آیا تا کنون در پروژه‌ای کار کرده‌اید که فقط افراد دخیل در طراحی و توسعه آن هدف از محصول را آن هم به طور مبهم درک کنند؟ در هر پروژه‌ای که دورنمای محصول تعریف نشده باشد این مشکلات پیش می‌آید. متاسفانه این مشکلات زیاد اتفاق می‌افتد و در اکثر موارد تبعات منفی زیادی دارد. 

هر پروژه طراحی محصول نیازمند یک چشم‌انداز است که جهت پروژه را تعیین کند و تیم توسعه محصول را هدایت نماید. در واقع این چشم‌انداز اطلاعات ضروری برای طراحی و توسعه یک محصول موفق را در اختیار تیم توسعه محصول می‌گذارد و به ما می‌گوید که تلاش داریم که چه چیزی بسازیم و چرا می‌خواهیم آن را بسازیم. به علاوه چشم‌انداز به شما می‌گوید که قرار نیست چه چیزی را بسازید. در نتیجه شما روی هدف اصلی خود متمرکز باقی خواهید ماند.

با این حال، چشم انداز فقط یک بخشی از ماجراست. بخش دیگر ماجرا استراتژی است. استراتژی محصول، مسیر ساخت محصول را مشخص می‌‌کند. این در حالیست که چشم انداز فقط مقصد را به شما نشان می‌دهد. شما می‌توانید از طریق تمرکز روی چیزی که واقعاً نیاز به ساخت آن دارید، مسیر خود را به سمت مقصد هدف طرح‌‌ریزی کنید. شما می توانید با مشخص کردن هدف، مسیر کارهای ساخت محصول خود را تعیین کنید. 

اختصاص زمان و پول به ایجاد چشم‌انداز و استراتژی واقعاً ارزشش را دارد زیرا این فاز، صحنه را برای موفقیت یک محصول مهیا می‌سازد.

تعریف گزاره‌ی ارزش

گزارش ارزش جنبه های کلیدی محصول را مشخص می‌کند: این محصول چیست؟ و چه کسی در کجا و در چه زمانی از آن استفاده می‌کند؟ تعریف گزاره‌ی ارزش به تیم کمک می‌کند تا در رابطه با محصول نهایی، به اجماع نظر برسند.

تعریف معیارهای موفقیت 

ضرورت دارد که هدف کسب‌وکار شما و چیزی که می‌خواهید با ساخت محصول به آن برسید، مشخص باشد. اگر در شروع پروژه ندانید که هدف کسب‌وکار شما چیست و چگونه موفقیت خود را بسنجید، با مشکل مواجه خواهید شد. تعریف معیارهای موفقیت مثل شمار فروش بر ماه، شاخص‌های عملکرد کلیدی (KPIها) و … در این فاز، اهدافی برای رسیدن به آن‌ها، ایجاد می‌کند. این کار سبب ایجاد یک فرایند نتیجه‌گرایانه‌تر نیز می‌شود.

برنامه‌ریزی زمانی برای یک جلسه‌ی شروع پروژه

جلسه‌ی شروع پروژه شامل گردهم‌آیی تمامی بازیگران اصلی در پروژه است تا انتظارات صحیحی برای تیم و سهامداران، تعریف کنند. در این جلسه به هدف کلی محصول، کسانی که در طراحی و توسعه‌ی آن دخیل هستند، چگونگی همکاری آن‌ها با هم دیگر و انتظارات سهامداران (مثل KPIها و نحوه‌ی اندازه‌گیری میزان موفقیت پروژه) پرداخته می‌شود.

۲- تحقیق در رابطه با محصول

بعد از تعریف چشم‌انداز محصول، تحقیق در رابطه با محصول (شامل تحقیق در رابطه با کاربر و بازار) نیمه‌ی دیگر زیربنای یک طراحی عالی را تکمیل می‌کند. برای افزایش شانس موفقیت خود، پیش از هرگونه تصمیم‌گیری در رابطه با محصول، تحقیقات جامع و دقیقی انجام دهید. به یاد داشته باشید که زمانی که برای تحقیق صرف می‌کنید، هرگز زمان تلف شده نیست (البته برتراند راسل اعتقاد داشت که زمانی که از آن لذت می‌برید، زمان تلف شده نیست!)

انجام تحقیق در رابطه با کاربر

ما به عنوان خالقان محصول، پیش از هر کسی، در مقابل افرادی که از آن محصولی طراحی شده توسط ما استفاده می‌کنند، مسئول هستیم. اگر ما کاربران خود را نشناسیم، چگونه می‌توانیم محصولاتی عالی برای آن‌ها طراحی کنیم؟

تحقیق خوب در رابطه با کاربر، کلید طراحی یک تجربه‌ی کاربری (User Experience) یا UX عالی است. این کار به شما کمک می‌کند تا بفهمید کاربران شما دقیقا به چه چیزی نیاز دارند. 

روش‌های اصلی تحقیق در رابطه با کاربر عبارتند از:

• نظرسنجی‌های آنلاین
• تحقیق متنی (پژوهشگر در محیط طبیعی کاربران آن‌ها را مورد مطالعه قرار می‌دهد)

انجام تحقیق در رابطه با بازار

اگر بخواهید یک محصول عالی طراحی کنید، نمی‌توانید رقبای خود را نادیده بگیرید. برای اینکه بتوانید در بازار رقابت کنید، باید بدانید که چه محصولاتی در بازار موجود هستند و عملکرد آن‌ها چگونه است. به همین دلیل، تحقیق در رابطه با بازار یک مؤلفه‌ی کلیدی از فرآیند طراحی محصول است. هدف نهایی شما باید طراحی محصولی باشد که توانایی رقابت در بازار را داشته باشد. شما برای این کار باید تحقیق رقابتی انجام دهید. دو نوع رقیب وجود دارد:

• رقبای مستقیم: محصولات آن‌ها به طور مستقیم با گزاره‌ی ارزش شما رقابت می‌کنند. 
• رقبای غیرمستقیم: مشتریان شما را بدون ارائه‌ی گزاره‌ی ارزش مشابه شما، هدف می‌گیرند.

۳- تحلیل کاربر

پس از تحقیق، تیم طراحی محصول باید داده‌هایی را که جمع‌آوری کرده است، تحلیل کند. هدف فاز تحلیل، بیرون کشیدن معانی و مفهوم‌ها از داده‌های جمع‌آوری شده در فاز تحقیق است. با این کار شما متوجه می‌شوید که کاربران شما چه چیزی می‌خواهند و می‌توانید UX بهتری برای آن‌ها طراحی کنید. 

مدل‌سازی کاربران و محیط‌های آن‌ها

پرسوناها

طراحان UX می‌توانند براساس نتایج تحقیق محصول، گروه‌های کاربری کلیدی را شناسایی کرده و پرسوناهایی به نمایندگی از آن‌ها، بسازند. هر پرسونا (Persona) شخصیتی تخیلی است که نماینده‌ی نوع خاصی از کاربران است و ممکن است درست همانند آن کاربران از محصول استفاده کند.

هدف از ساخت پرسونا، ایجاد نماینده‌هایی قابل اتکا و واقع‌گرایانه از کاربران است. این پرسونا ها، زمانی که ساخته شوند به تیم کمک می‌کنند تا اهداف کاربران در زمینه‌های مختلف را بفهمند. این گونه اطلاعات، در ایده‌پردازی، کمک زیادی به طراحی محصول می‌کنند.

نقشه همدلی

نقشه‌ی همدلی (empathy map) یک ابزار برای به تصویر کشیدن دانش تیم محصول از کاربر است. این ابزار به تیم محصول کمک می‌کند تا بهتر بفهمند که نیازهای کاربران چیست. این نقشه به تیم محصول کمک می‌کند تا تمرکزشان را از چیزی که خوشان می‌خواهند به چیزی که کاربر می‌خواهد، تغییر دهند. زمانی که تیم متوجه شد که چه چیزهایی در رابطه با کابر می‌داند و سپس این اطلاعات را در قالب نقشه‌ی همدلی به تصویر کشید، دید درست‌تری در رابطه با دنیای کاربر و مسائلی که او با آن‌ها مواجه است، ایجاد می‌شود. 

۴- ایده‌پردازی

فاز ایده‌پردازی زمانی است که ایده‌های خلاقانه برای رسیدن به اهداف پروژه به ذهن اعضای تیم طراحی محصول خطور می‌کند. در این فاز مهم است که فقط ایده‌پردازی نشود بلکه مهم‌ترین ایده‌ها باید مورد ارزیابی قرار بگیرند. 

ایجاد ایده‌ها (کاربران چگونه با یک محصول تعامل خواهند داشت)

تیم‌های محصول، تکنیک‌های متعددی برای ایده‌پردازی دارند که در زیر مهم‌ترین آن‌ها را بیان می‌کنیم. 

‌نقشه‌ی سفر کاربر

نقشه‌ی سفر کاربر (user journey) یک ابزار بصری‌سازی فرایندی است که یک شخص برای رسیدن به یک هدف طی می‌کند. در واقع این نقشه شامل مجموعه‌ای از گام‌های تعامل فرد با محصول است. 

سناریوها و استوری بردها

بعد از اینکه پرسوناهای خود را ساختید، می‌توانید سناریوهایی برای تعامل آن‌ها با محصول خود طراحی کنید. یک سناریو در واقع یک توصیف نقلی از یک روز از زندگی یک پرسونا و نحوه‌ی قرارگیری محصول در زندگی او است. استوری برد (storyboard)، یک داستان تصویری از کاربر، مشابه یک فیلم یا کمیک است. این استوری‌بردها به طراحان کمک می‌کنند تا بفهمند که مردم در زندگی واقعی خود، چگونه با محصول تعامل دارند و اینکه چه چیزی واقعا برای کاربران مهم است.

داستان‌های کاربر

داستان کاربر در واقع یک توصیف ساده از چیزی است که کاربر می‌خواهد از طریق محصول به آن برسد. 

استور‌ی‌های کاری

استوری کاری روشی برای توصیف ویژگی‌های محصول است. استوری کاری یک روش موثر برای تعریف یک مسئله بدون در نظر گرفتن راه حل است.

طراحی ساختار یک محصول 

معماری اطلاعاتی

معماری اطلاعاتی (Information architecture) یا IA عبارت است از ساختار یک وب‌سایت، اپلیکیشن یا هر محصول دیگری که کاربران را قادر می‌سازد تا بفهمند که کجا هستند و اطلاعاتی که می‌خواهند، نسبت به موقعیت کنونی‌آن‌ها، در کجا قرار دارند. IA منجر به ایجاد نویگیشن (هدایت کاربر در محصول)، سلسله‌مراتب و دسته‌بندی در محصول می‌شود. 

ایجاد ایده‌ها (ظاهر رابط کاربری چگونه خواهد بود)

طراحی کردن

طراحی کردن (به صورت دستی) (sketching) ساده‌ترین و سریع‌ترین راه برای بصر‌ی‌سازی چیزها است. برای این کار می‌توانید از تخته‌های طراحی که دارای شکل اشیاء مختلف مثل لوگوی شبکه‌های اجتماعی هستند استفاده کنید.

وایرفریمینگ

وایرفریم در واقع یک طرح ابتدایی از محصول است که سلسله‌مراتب و عناصر کلیدی محصول را نشان می‌دهد. وایرفریم‌ها برای بحث‌کردن در رابطه با ایده‌ها مناسب هستند و همکاری بین طراحان بصری و توسعه‌دهندگان را ممکن می‌سازند. وایرفرم‌ها همانند ستون مهره‌های محصول هستند که عناصر دیگر بعد در حول آن قرار می‌گیرند. 

ایده‌های درست

دو نوع ایده وجود دارد: ایده‌های خوب و ایده‌های بد. هر چند که اجرای طراحی محصول مهم است اما خود ایده نیز باید نقش مهمی در فرایند داشته باشد. طراحی عالی یک ایده‌ی بد، چیزی جز اتلاف وقت نیست. خیلی مهم است که ایده‌های بد، هر چه زودتر شناسایی شوند. چگونه می‌توان این کار را انجام داد؟ 

دیزاین اسپرینت

دیزاین اسپرینت (design sprint) یک چهارچوب طراحی پنج روزه برای ارزیابی ایده‌ها و رفع چالش‌ها است. این روش به تیم‌های طراحی محصول اجازه می‌دهد تا یک پیش‌نمونه بسازند و آن را جلوی کاربران بگذارند تا فرضیه‌ی طراحی اولیه را آزمایش کنند و ببینند که آیا مشکل کاربر را حل می‌کند یا خیر.

۵- طراحی

بعد از فاز ایده‌پردازی، تیم طراحی محصول، درک درست‌تری از چیزی که می‌خواهد بسازد، دارد. در طول فاز طراحی، تیم محصول شروع به ایجاد راه‌حل‌هایی برای حل مشکل کاربر می و به‌کارگیری مفاهیم می‌کند.

ساخت پیش‌نمونه

برای اینکه محصول شما دارای UX خوبی باشد، باید ساخت پیش‌نمونه را در دستور کار خود قرار دهید. پیش‌نمونه، یک مدل آزمایشی از یک ایده است که شما را قادر می‌سازد تا ایده را پیش از ساخت محصول نهایی، آزمایش کنید.

تحویل طراحی

پس از فاز پیش‌نمونه، طراحی محصول به تیم توسعه تحویل داده می‌شود تا محصول را بسازند (کدنویسی کند). در این مرحله، طراح باید با توسعه‌دهنده ارتباط داشته باشد و هر بخش طراحی و نحوه‌ی عملکرد آن را به توسعه‌دهنده، توضیح دهد.  

۶- آزمایش و ارزیابی

این فاز به تیم طرحی محصول کمک می‌کند تا از عملکرد درست محصول نهایی، اطمینان حاصل نماید. این کار برای خودش هنری است. اگر آن را اشتباه انجام دهید، انگار هیچ کاری نکرده‌اید و اگر آن را درست انجام دهید، به نتایج بسیار خوبی می‌رسید و حتی ممکن است در آخر تصمیم بگیرید که کل استراتژی محصول را تغییر دهید. این فاز دارای دو مرحله است:

• آزمایش توسط تیم طراحی محصول
• آزمایش توسط کاربران

۷- فعالیت‌های پس از انتشار محصول

زمانی که محصول را به مشتری تحویل دهید، کار شما تمام نمی‌شود. در واقع، طراحی محصول یک فرآیند ادامه‌دار است که تا زمان استفاده از محصول، ادامه خواهد داشت. تیم طراحی محصول، از کاربران بازخورد می‌گیرند، چیزهای جدیدی متوجه می‌شوند و محصول را بهبود می‌دهند.

جمع‌بندی

همانطور که دیدید، طراحی محصول یک حوزه‌ی بسیار وسیع‌ است که صفر تا صد طراحی و توسعه‌ی یک محصول دیجیتالی مثل یک وب‌سایت یا یک اپلیکیشن را شامل می‌شود. اگر بخواهید محصول شما در مقیاس وسیع با موفقیت همراه باشد، باید استراتژی درستی داشته باشید، مخاطب و بازار را به خوبی بشناسید، ایده‌های ناب بدهید و محصولی طراحی کنید که توان رقابت در بازار و رفع مشکل کاربر هدف شما را داشته باشد.

متأسفانه به دلیل جدید بودن این رشته، هنوز طراحی محصول به صورت آکادمیک در دانشگاه‌های ایران تدریس نمی‌شود. با این حال، اگر علاقه‌مند به یادگیری طراحی محصول هستید، می‌توانید در دوره جامع طراحی محصول ما شرکت کنید. این دوره‌ی آنلاین ۴ ماهه، از اول اسفند شروع می‌شود و شامل ۵۶ ساعت آموزش مفاهیم پایه و ۱۵ ساعت منتورینگ و حل مسئله می‌باشد. در نهایت نیز گواهی معتبر طراحی محصول به شما تعلق می‌گیرد. 

برای شرکت در دوره‌ی آنلاین طراحی محصول، کلیک کنید.